Պոլ դե Կրյուին գրել է. «Առաջինը բոլոր հետազոտողներից, առաջինը բոլոր մարդկանցից, ովքեր երբևէ ապրել են, Կոխն ապացուցեց, որ որոշակի տեսակի միկրոբը որոշակի հիվանդություն է առաջացնում, և որ փոքրիկ, թշվառ բացիլները հեշտությամբ կարող են դառնալ սպանողները մեծ, ահեղ կենդանու»: Ռոբերտ Կոխը ծնվել է 1843 թվականի դեկտեմբերի 11-ին Ներքին Սաքսոնիայի Կլաուստալ-Ցելերֆելդ առողջարանային քաղաքում, լեռնային ինժեների ընտանիքում։ Տունը, որտեղ ծնվել է մանրէաբանության ապագա լուսատուը, այժմ թանգարան է և համալսարանական քաղաքի նշանավոր տեսարժան վայր: 1862 թվականին 19-ամյա Ռոբերտը հաջողությամբ հանձնեց Գյոթինգենի Գեորգ-Ավգուստի անվ․ դասական գերմանական համալսարանի քննությունները, որն ուներ բարձրարժեք ակադեմիական ավանդույթներ՝ կապված ավելի քան 40 Նոբելյան մրցանակակիրների գործունեության հետ: 1870 թվականին սկսվեց ֆրանս-պրուսական պատերազմը։ Ռոբերտը դարձավ դաշտային հիվանդանոցի բժիշկ։ Ամենադժվար պայմաններում նա անգնահատելի փորձ է ձեռք բերում, այդ թվում՝ վարակիչ հիվանդությունների բուժման գործում, որոնց բռնկումները շարունակական բնույթ էին կրում։ Պատերազմում, կրակի տակ, նա ժամանակ էր գտնում հետազոտությունների, մանրէների ու ջրիմուռների ուսումնասիրության համար։ Հետագա որջ կյանքը Կոխը նվիրաբերեց մանրէաբանությանը։ Նա առաջինն էր, ով հայտնաբերել է սիբիրախտի հարուցիչը (Bacillus anthracis)՝ իր մաքուր տեսքով: Կոխին է պատկանում բակտերիաների ներկման միջոցով ուսումնասիրելու մեթոդը: Նրանից առաջ միկրոբները համարվում էին անգույն, և եթե դրանց խտությունը համընկնում էր շրջակա միջավայրի խտության հետ, ապա մանրէները դառնում էին ամբողջովին անտեսանելի։ Իմերսիոն օբյեկտիվ-ոսպնյակներ օգտագործելով՝ գիտնականը մանրադիտակի խոշորացույցի հզորությունը դարձրեց 1400 անգամ, այն դեպքում, երբ մինչ այդ գյուտը խոշորացույցի հզորության սահմանը 500 անգամ էր: 1880-ականներին տուբերկուլոզից մահանում էր Գերմանիայի յուրաքանչյուր 7-րդ բնակիչ։ Մի շարք փորձեր և ուսումնասիրություններ կատարելով մահացածների հյուսվածքների վրա, ներկելով ու աճեցնելով սննդային միջավայրերում՝ Կոխն ապացուցեց, որ հենց իր տեսած գունավոր ցուպիկներ են տուբերկուլոզ հիվանդությունն առաջացնողները, որի մասին նա հայտնել է 1882 թվականի մարտի 24-ին Բեռլինում կայացած համաժողովում: Այդ ցուպիկները մինչ օրս հենց այդպես էլ կոչվում են՝ Կոխի ցուպիկներ։ «Տուբերկուլոզի բուժման և հետազոտությունների ու հայտնագործությունների համար» նա արժանացել է Նոբելյան մրցանակի 1905 թվականին։ Չնայած հիվանդությունների ընթացքի վերաբերյալ նրա կատարած բազմաթիվ այլ հայտնագործություններին, հենց տուբերկուլոզն էր գայթակղիչ մնում Կոխի համար։ 1889 թվականին Շիբասաբուրո Կիտասատոյի հետ նա բացահայտեց փայտացման հարուցիչն իր մաքուր ձևով։ Ժանտախտի, հետադարձ տենդի, քնախտի, մալարիայի՝ ամենավտանգավոր մանրէները «ընկել են» նրա մանրադիտակի ոսպնյակի տակ մինչև 1907 թվականը: Նա է հայտնաբերել խոլերա առաջացնող վիբրիոնը: Կոխը բազմաթիվ մրցանակների և մեդալների դափնեկիր է՝ Հայդելբերգի և Բոլոնիայի համալսարանների պատվավոր դոկտորի կոչումներ, Բեռլինի, Վոլշտեյնի և իր հայրենի Կլաուստալի պատվավոր քաղաքացիություն, ինչպես նաև Բեռլինի, Վիեննայի, Պոզենի, Պերուջայի, Նեապոլի և Նյու Յորքի համալսարանների գիտական ընկերությունների և ակադեմիաների պատվավոր անդամ։ Պարգևատրվել է Գերմանական թագի շքանշանով, Գերմանական Կարմիր արծվի շքանշանով (առաջին անգամ այս բարձր պարգևին արժանացած բժիշկն է), Ռուսաստանի և Թուրքիայի շքանշաններ։ Նրա մահից շատ անց նա հետմահու մեծարվել է մի քանի երկրներում հուշանվերներով և այլ պարգևներով: Անվանի գիտնականն իր մահկանացուն կնքեց 1910 թվականի մայիսի 27-ին Բադեն-Բադենում։ Ռոբերտ Կոխի կողմից տուբերկուլոզի հարուցչի հայտնաբերումից 100 տարի անց մարտի 24-ը ԱՀԿ-ի, ինչպես նաև ՏԲ-ի և թոքերի հիվանդությունների դեմ պայքարի միջազգային միության (IUATLD) որոշմամբ սահմանվել է որպես տուբերկուլոզի դեմ պայքարի համաշխարհային օր: Նյութը՝ Թոքաբանության ազգային կենտրոնի ավագ մասնագետ, թոքախտաբան, ֆթիզիատր Լյուբով Նիկոլայանի

12 ՄԻՖ ՏՈՒԲԵՐԿՈՒԼՈԶԻ ՄԱՍԻՆ 2022 թվականին աշխարհում մոտ 10,6 միլիոն մարդ հիվանդացել է տուբերկուլոզով (ՏԲ), այդ թվում՝ 5,8 միլիոն տղամարդ, 3,5 միլիոն կին և 1,3 միլիոն երեխա (ԱՀԿ, 2022): Չնայած իր տարածվածությանը, ՏԲ-ի մասին հասարակության շրջանում թերինֆորմացան շարունակում է նպաստել կարծրատիպերի տարածմանը, որոնք իրենց հերթին բերում են մոլորությունների։ ՄԻՖ 1. «ՏԲ-ն փոխանցվում է կենցաղային ճանապարհով՝ սպասքի, գրքերի և այլ առարկաների միջոցով, որոնցից օգտվել է հիվանդ մարդը» Ավելի շուտ դա ասում են ինչ-որ մեկին վարակով վախեցնելու կամ էլ վարակվելու վախից: ՄԻՖ 2. «Անսպասելի ԲԿ+ արդյունքի դեպքում հնարավոր է, որ լաբորատորիայում շփոթած լինեն հետազոտության արդյունքները» Խորխի հավաքման գործընթացը և քսուքների տեխնիկական մշակումը բացառում են լաբորատոր պայմաններում վարակվելու կամ պացիենտների անկետաներում տվյալների սխալի հավանականությունը: ՄԻՖ 3. «Կատեգորիկ արգելվում է արևի տակ մնալը կամ արևայրուքը ՏԲ-ի ժամանակ կամ հետո. Վիճակը կտրուկ կվատանա և կառաջանա ռեցիդիվ» Չպետք է մոռանալ, որ չափազանց արևահարումը հղի է ուռուցքային հիվանդությունների զարգացման վտանգով: Հետևաբար մարդկանց խորհուրդ չի տրվում շատ արևայրուկը՝ անկախ անամնեզում ՏԲ-ի առկայությունից: ՄԻՖ 4. «Եթե չվիրահատվես, կլինի ռեցիդիվ (հիվանդության կրկնություն): Վիրահատությունը թուլացնում է առողջությունը, իսկ մարդիկ հինգ տարուց ավել չեն ապրում։ Վիրահատություններն անհարկի են, վիրաբույժներին լրացուցիչ վճարում են յուրաքանչյուր վիրահատվածի համար» Ոչ բոլոր պացիենտներին է ցուցված վիրահատությունը: Հիմնականում այն ցուցված է այն հիվանդներին, որոնց դեղորայքը չի օգնում: Որպես կանոն այդպես է լինում, երբ հիվանդությունը խորանում է, կամ առկա է հարուցիչների նկատմամբ դեղակայունություն։ Վիրահատություն չի պահանջվում, եթե բուժման կուրսից հետո մնացել է ՖԻԲՐՈԶ ՀՅՈՒՍՎԱԾՔ («սպի»): ՄԻՖ 5. «Ստացիոնարում բուժման մեջ գտնվելու ժամանակ կարելի է չվախենալ ՏԲ-ի «բաց տեսակներով» այլ հիվանդներից կրկնակի վարակվելուց։ Հակաբիոտիկների ընդունումը ձևավորում է դիմադրողականություն բոլոր ՏԲ- բակտերիաների նկատմամբ» Որպեսզի խաչաձև վարակում չլինի, ավելի նախընտրելի է, եթե մանրէներ չարտազատող հիվանդը բուժումը շարունակի ամբուլատոր պայմաններում, եթե նրա հիվանդանոցում մնալու այլ ցուցումներ չկան: ՄԻՖ 6. «ԽՍՀՄ-ում առավել երկար էին բուժում (մինչև 1,5 տարի), բայց ռեցիդիվի տոկոսը հաստատ շատ ավելի ցածր էր» Ներկայիս սխեմաներն ընդգրկում են առավել մեծ թվով դեղամիջոցներ՝ համեմատած նախկինի: Դա թույլ է տալիս բուժել առավել արագ: ՄԻՖ 7. «Արևմտյան Եվրոպայում և Ամերիկայում բուժում են ավելի լավ դեղորայքով, իսկ բուժման սխեմաներն ավելի կարճատև են» Երկրագնդի վրա չկա այնպիսի տեղ, որտեղ հնարավոր լինի ՏԲ-ից բուժվել կես տարուց պակաս ժամկետում: Բուժումն իրականացվում է ԱՀԿ-ի առաջարկած ռեժիմներով և ժամկետներով։ ՄԻՖ 8. «Գոյություն ունի ՏԲ-ի գեն, ես դրա պատճառով եմ հիվանդացել» ՏԲ-ի նկատմամբ որևէ նախատրամադրվածություն չկա, չէ՞որ սա վարակ է, որը փոխանցվում է օդակաթիլային ճանապարհով՝ վարակված մարդուց առողջին: Հետևաբար, համաճարակաբանության շղթան նախատեսում է 3 օղակ՝ աղբյուր, փոխանցման ուղիներ, զգայուն օրգանիզմ: ՄԻՖ 9. «Տուբերկուլոզը կարելի է բուժել ժողովրդական միջոցներով, օրինակ՝ փորսուղի և արջի յուղի, ծղրիդի, իսլանդական մամուռի և այլնի միջոցով» ՏԲ-ի բուժման հիմքը ՔԻՄԻԱԹԵՐԱՊԻԱՆ է: Ճարպերը, հակառակը, վնասում են, քանի որ մեծանում է ծանրաբեռնվածությունը լյարդի վրա, որը բուժման ընթացքում զբաղված է դեղեր վերամշակելով: ՄԻՖ 10. «Ամերիկայում և Եվրոպայում չեն անում ԲՑԺ, և այնտեղ ոչ ոք չի հիվանդանում։Մեզ մոտ անում են ԲՑԺ և ՄԱՆԹՈՒի փորձ բոլորին անխտիր, և դրա պատճառով այդքան մարդ է հիվանդանում» ԲՑԺ-ն պաշտպանում է փոքր տարիքի երեխաներին ՏԲ-ի ծանր, մահաբեր ձևերից: ՏԲ-ի նկատմամբ ապահով երկրները հրաժարվում են իրենց երեխաներին ԲՑԺ պատվաստումն անելուց՝ իրենց տարածաշրջանում վարակի շտեմարանի (ՏՄԲ արտազատող մեծ թվով հիվանդներ) բացակայության պատճառով: Ենթադրվում է, որ երեխան դժվար թե հանդիպի ՏՄԲ-ի ախտածին շտամի: ՄԻՖ 11. «Բուժման ընթացքում դաջվածք, դակում կամ կոսմետիկ պրոցեդուրաներ անելը կթուլացնի դիմադրողականությունը» Այս պրոցեդուրաներն ինքնին չեն ազդում բուժման ընթացքի վրա: Բայց պետք է հիշել, որ բուժման ընթացքում մանրէազատող հիվանդը չպետք է հայտնվի հասարակական վայրերում: Նաև պետք է հաշվի առնել, որ չստուգված մասնագետների մոտ դաջվածք կամ ականջադակում անելով` մարդը ենթարկվում է հեպատիտով կամ այլ ինֆեկցիաներով վարակվելու ռիսկի: ՄԻՖ 12. «Քիմիաթերաիայի կուրսի ավարտից հետո պետք է անցնել սեզոնային կանխարգելիչ բուժում (աշուն,գարուն)՝ հիվանդության ռեցիդիվից խուսափելու համար» Ամեն դեպքում հիվանդության ռեցիդիվը ոչ մի կերպ կապված չէ տարվա եղանակի հետ ՏԲ-ի ռեցիդիվը կանխարգելելու համար լավագույն միջոցը օրգանիզմի պաշտպանողական ուժերը հզորացնելն է և առողջ ապրելակերպ վարելը՝ ճիշտ սնունդը, սպորտը, և կոփվելը, ծխելուց հրաժարվելը, ռիսկի խմբում լինելու դեպքում կանոնավոր ստուգվելը:

ՄԻԱՎ-ով ապրող մարդիկ մեծապես ենթարկվում են տուբերկուլոզով հիվանդանալու ռիսկին, քանզի նրանց թույլ իմունային համակարգը կորցնում է տուբերկուլոզային միկոբակտերիաներին դիմակայելու կարողությանը: Տուբերկուլոզով հնարավոր է հիվանդանալ ՄԻԱՎ վարակի ցանկացած փուլում, ինչը բարդացնում է երկու վարակների ընթացքն ու բուժումը: 1. Տուբերկուլոզի ընթացքը ՄԻԱՎ վարակակիրների շրջանում ՄԻԱՎ վարակակիների շրջանում տուբերկուլոզի հիմնական ախտանշաններն են. • 370C-ից ավել մարմնի ջերմաստիճանի բարձրացում, • հոգնածության և թուլություն, • առատ քրտնարտադրություն, • մարմնի զանգվածի կորուստ, • 3 և ավելի շաբաթների ընթացքում հազի առկայություն, • ցավեր որովայնում, • ծայրամասային ավշահանգույցների մեծացում: ՄԻԱՎ վարակի ակտիվ զարգացմանը զուգահեռ մարդու իմունիտետն անկում է ապրում, և տուբերկուլոզի ընթացքը մեծապես կախված է մարդու իմունային համակարգի վիճակից: ՄԻԱՎ վարակակիրների շրջանում թոքային տուբերկուլոզի զարգացումն ու ընթացքը պայմանավորված է իմունային անբավարարության ծանրությամբ (CD4+ լիմֆոցիտների քանակից): ՄԻԱՎ վարակի վաղ փուլում, երբ իմունային համակարգում դեռևս շեղումներ չկան (արյան մեջ CD4+ լիմֆոցիտների քանակը 1մմ3 -ում 500-600-ից ավելի) տուբերկուլոզի ընթացքը նույնպիսին է, ինչպես իմունային անբավարարություն չունեցող մարդկանց շրջանում: Եթե CD4+ լիմֆոցիտների քանակը 200-ից քիչ է, ապա սկսվում է տուբերկուլոզային գործընթացի ընդհանրացում՝ երբ տուբերկուլոզային ախտահարումը տարածվում է մի քանի օրգան-համակարգերում (բացի թոքերից կարող են ախտահարվել նաև ավշահանգույցները, աղիքները, լյարդը, փայծաղը, միզասեռական օրգանները): Թոքային տուբերկուլոզի հետ զարգանում է նաև արտաթոքային տուբերկուլոզ: ՄԻԱՎ վարակի վերջին փուլում դրսևորվում են ինքնաթունավորման բոլոր ախտանշանները (առաջնահերթ մարմնի ջերմաստիճանի բարձրացում 38-390C և ավելի): 2. Տուբերկուլոզի ախտորոշումը ՄԻԱՎ վարակակիրների շրջանում ՄԻԱՎ վարակակիրների շրջանում տուբերկուլոզի ախտորոշման առանձնահատկություններն են. • մարմնի ջերմաստիճանի երկարատև բարձրացումն է հաճախ լինում տուբերկուլոզի միակ դրսևորումը, • արտահայտված իմունային անբավարարության դեպքում հաճախ Մանթուի փորձը լինում է բացասական, • թոքերի ախտահարումը միշտ չէ, որ հնարավոր է հայտնաբերել ֆլյուորոգրաֆիայի միջոցով: Այն կարելի է ախտորոշել ռենտգեն հետազոտության և համակարգչային շերտագրման միջոցով, • հազվադեպ նկատվում են շճաթաղանթների (թոքամիզ, սրտապարկ), ներկրծքային, ընդերային ավշահանգույցների ախտահարման նշաններ, • հաճախ տուբերկուլոզային հիվանդությունն ախտահարում է կենտրոնական նյարդային համակարգը՝ մենինգիտի և մենինգոէնցեֆալիտի երևույթների դրսևորմամբ: Սուր իմունային անբավարարության դեպքում տուբերկուլոզին կարող են միանալ այլ զուգորդող հիվանդություններ, որոնք քողարկում են տուբերկուլոզային հիվանդության պատկերը և զգալիորեն բարդացնում դրա ախտորոշումը: Թոքային տուբերկուլոզի դեպքում, ՄԻԱՎ վարակի վերջին փուլում, թոքերի ռենտգենյան հետազոտության արդյունքները ոչ տիպիկ են: ՄԻԱՎ վարակիրների շրջանում տուբերկուլոզի ախտորոշման առանձնահատկություններով պայմանավորված՝ իրականացվում է ոչ միայն թոքերի ռենտգենյան հետազոտություն, այլ նաև կատարվում են ախտորոշման ենթական նյութերի (խորխ, արյուն, մեզ, ողնուղեղային հեղուկ, բրոնխների արտազատուկ) հետազոտում տուբերկուլոզային միկոբակտերիաների նկատմամբ: 3. Տուբերկուլոզի բուժումը ՄԻԱՎ վարակակիրների շրջանում ՄԻԱՎ վարակակիրների շրջանում տուբերկուլոզի բուժումը բաժանվում է 2 փուլի՝ • ստացիոնար բուժում, • ամբուլատոր բուժում: Ստացիոնարում բուժում ստացած պացիենտները իրենց հակատուբերկուլոզային բուժումը պետք է շարունակեն ամբուլատոր պայմաններում՝ տուբերկուլոզի դեմ պայքարի տարածքային կաբինետի բժիշկ-ֆթիզիատրի հսկողությամբ: Պացիենտը պետք է, ըստ սահմանված ժամանակացույցի, այցելի տուբերկուլոզի դեմ պայքարի կաբինետ, պարբերաբար անցնի լրացուցիչ հետազոտություններ և ստանա հակատուբերկուլոզային դեղորայք: ՄԻԱՎ վարակակիրների շրջանում ուբերկուլոզի բուժումը դժվարանում է՝ պայմանավորված հակատուբերկուլոզային դեղերի նկատմամբ զարգացող կայունությամբ կամ այդ դեղերից առաջացող կողմնակի ազդեցություններով: Այս դեպքում բժիշկները կազմում են բուժման անհատական ծրագիր, և պացիենտը պետք է տրամադրվի ավելի երկարատև բուժման: ՄԻԱՎ վարակակիրները կարող են բուժվել տուբերկուլոզից, եթե • ընդունում են բժշկի կողմից նշանակված բոլոր դեղերը, • խիստ հետևում են դեղերի ընդունման ռեժիմին, • ժամանակին տեղեկացնում են հակատուբերկուլոզային դեղերից առաջացող կողմնակի ազդեցությունների մասին, • պարբերաբար այցելում են ֆթիզիատրին և վարակաբանին, կատարում են նրանց բոլոր ցուցումները, • պարբերաբար անցնում են լրացուցիչ հետազոտություններ: 4. Տուբերկուլոզի կանխարգելումը ՄԻԱՎ վարակակիրների շրջանում ՄԻԱՎ վարակակիրները տուբերկուլոզից խուսափելու համար ամենից առաջ պետք է վարակաբանի հսկողությամբ խիստ հետևեն հակառետրովիրուսային բուժմանը և պարբերաբար անցնեն կանխարգելիչ հետազոտություններ: ՄԻԱՎ վարակակիրների շրջանում ֆթիզիատրի ցուցումով կիրառվում է նաև քիմիականխարգելում: Քիմիականխարգելման համար հիմնական ցուցումներ են հանդիսանում. • ակտիվ տուբերկուլոզով հիվանդի հետ սերտ շփումը, • ներմաշկային փորձի դրական արդյունքը՝ անկախ իմունային անբավարարության ծանրությունից, • եթե նախքան ՄԻԱՎ վարակը անձը հիվանդացած է եղել տուբերկուլոզով, • եթե անձը գտնվում է այն վայրում, որտեղ հնարավոր է շփում տուբերկուլոզով հիվանդի հետ (նախնական կալանքի կենտրոններ, քրեակատարողական հիմնարկներ և այլն), • CD4+ լինֆոցիտների նվազում 1մմ3 -ում 350-ից քիչ:

Ինչպես ենք մենք շնչում (արագ կամ դանդաղ, մակերեսային կամ խորը, կրծքավանդակով կամ որովայնով) ազդում է մեր տրամադրության, սթրեսի մակարդակի, արյան ճնշման, իմունային համակարգի և օրգանիզմում տեղի ունեցող այլ գործընթացների վրա: Պետք է նշել՝ որքան հաճախ է շնչառությունը, այնքան էլ մեծ է առողջական լուրջ խնդիրների հավանականությունը: Այսպիսով՝ ինչպե՞ս ճիշտ շնչել՝ չվնասելով առողջությունը: Առողջ շնչառության առաջին և ամենակարևոր պայմանը քթով շնչելն է, անգամ ֆիզիկական վարժությունների ընթացքում: 1. Քթային շնչառությունն օգնում է պայքարել վարակների դեմ: Մեր քիթը միակ օրգանն է, որը կարող է պատշաճ կերպով «պատրաստել» մեր շնչած օդը: Քթուղիներով անցնող օդը տաքանում է, խոնավանում, խառնվում ազոտի օքսիդի հետ, որն ունի 2 կարևոր գործառույթ. սպանում է հարուցիչներին և լայնացնում անոթներն ու մազանոթները ՝ հագեցնելով թթվածնով: 2. Քթային շնչառությունը (ի տարբերություն բերանով շնչելու) բարելավում է արյան շրջանառությունը, բարձրացնում արյան մեջ թթվածնի մակարդակը, դանդաղեցնում շնչառության ռիթմը և մեծացնում թոքերի ընդհանուր ծավալը: 3. Քթային շնչառությունը մասնակցում է մարմնի ջերմակարգավորմանը՝ օգնելով պահպանել մարմնի ջերմաստիճանը: 4. Քթով շնչելը բարելավում է ուղեղի գործունեությունը և մարմնի բոլոր օրգան համակարգերի աշխատանքը: 5. Քթային շնչառությունն օգնում է բարձր ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության ժամանակ, այդ թվում նաև ֆիզիկական վարժությունների: 6. Քթային շնչառությունն ունի բուժական ազդեցություն: Ճիշտ շնչառությունը իջեցնում է արյան ճնշումը և նվազեցնում սթրեսի մակարդակը: Բերանով շնչառությունը կարող է հանգեցնել կծվածքի դեֆորմացիայի, երեխաների մոտ դեմքի անատոմիական փոփոխությունների, քնի որակի վատթարացման: Բացի այդ, բերանով շնչելու ընթացքում տեղի է ունենում օրգանիզմի ջրի կորուստ, ինչը կարող է ջրազրկման պատճառ դառնալ: Բերանով շնչառությունը խաթարում է օրգանիզմի բնականոն ֆիզիոլոգիական գործընթացները, առաջ բերելով մի շարք առողջական խնդիրներ, օրինակ՝ խռմփոց, գիշերային ապնոէ և այլն: Այն հանգեցնում է նաև մարմնի ածխաթթու գազի մակարդակի իջեցմանը և թոքերի օդից թունավոր աղտոտիչները զտելու ունակության նվազմանը: Բերանով կարելի է շնչել արտակարգ իրավիճակներում: Օրինակ՝ թթվածնաքաղցի ժամանակ մեր մարմինը ռեֆլեկտոր կերպով արձագանքում է թթվածնի պակասին, սկսելով հորանջել՝ այդպիսով փորձելով ավելացնել մատակարարվող օդի քանակը: Այսօր ամբողջ աշխարհում լայն տարածում ունի շնչառական մարմնամարզությունը, որի կատարման համար առաջարկվում են տարբեր տեխնիկաներ: Վարժությունների ընթացքում, շնչառության վերահսկման շնորհիվ, մարզվում են շնչառական մկանները՝ բարելավելով շնչառական համակարգի աշխատանքը: Շնչառական մարմնամարզություն ցուցվում է բրոնխ-թոքային համակարգի բոլոր հիվանդությունների դեպքում, պարզապես, հիվանդությունից կախված, վարժությունները կարող են լինել տարբեր բարդության, ինտենսիվության և տևողության: Բուժական նպատակներով շնչառական մարմնամարզությունը պետք է կատարվի մասնագետի նշանակմամբ և նրա վերահսկողությամբ: Հարկ է նշել, որ շնչառական վարժությունները հատկապես կարևոր են Covid-19-ից հետո վերկանգնողական փուլում: Հետևե՛ք Ձեր շնչառությանը և եղե՛ք առողջ:

Թոքերին բնորոշ է մի յուրահատկություն: Այն է, որ թոքերը կարող են «լողալ» ջրի վրա, ինչը չեն կարող անել այլ օրգաններ: Դրա պատճառը թոքերում մշտապես որոշակի ծավալով օդի պարունակությանն է: Անգամ ամենախորը արտաշնչումից հետո, թոքերում մնում է 1.3-1.5 լիտր օդ, որը բժշկության մեջ անվանում են թոքերի մնացորդային ծավալ:

Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության հոդվածը   «2020 թվականին Covid-19 համավարակի ազդեցությունը տուբերկուլոզի հայտնաբերման և մահացության վրա»:

🔉Տուբերկուլոզի լավագույն կանխարգելումը դրա վաղ հայտնաբերումն է և բուժումը: Տուբերկուլոզի կանխարգելման գործում առանձնահատուկ դեր ունի նորածինների շրջանում կիրառվող հակատուբերկուլոզային պատվաստումը՝ (ԲՑԺ), որը նպաստում է երեխաների մոտ վարակի և հիվանդացության նվազմանը, կանխում՝ սուր և ընդհանրացված ձևերի զարգացումը: Գոյություն ունի նաև քիմիոկանխարգելում, որը կիրառվում է ակտիվ տուբերկուլոզով հիվանդների հետ շփում ունեցած անձանց շրջանում: Տուբերկուլոզի կանխարգելման համար պետք է՝ ✅վարել առողջ ապրելակերպ, ✅զբաղվել սպորտով, ✅առողջ սնվել, ✅հրաժարվել վնասակար սովորություններից, ✅մեծ ուշադրություն դարձնել փակ տարածքների հաճախակի օդափոխմանը:

Ինչպես արդեն գիտենք տուբերկուլոզը հիմնականում օդակաթիլային ճանապարհով փոխանցվող վարակիչ հիվանդություն է, որի դեպքում ախտահարվում են ոչ միայն թոքերը, այլ նաև այլ օրգան համակարգեր (բացառությամբ եղունգներից և մազերից): Վարակելիության տեսանկյունից վարակող են համարվում թոքերում ակտիվ տուբերկուլոզ ունեցող հիվանդները, ովքեր հազալիս, փռշտալիս կամ խոսելիս արտազատում են տուբերկուլոզի ակտիվ բացիլներ: Հազվադեպ հանդիպում է նաև ալիմենտար՝ սննդի միջոցով վարակի տարածումը: Մարդու համար վարակի աղբյուր կարող են հանդիսանալ նաև տուբերկուլոզով հիվանդ կենդանիները (խոզերը, խոշոր եղջերավոր անասունները, կատուները, շները, թռչունները): ❎Տուբերկուլոզը չի փոխանցվում ժառանգաբար: ❎Տուբերկուլոզով հնարավոր չէ վարակվել հասարակական տրանսպորտում, սրճարանում կամ խանութում: ‼️Կարևոր է հասկանալ, որ տուբերկուլոզով կարելի է վարակվել ու հիվանդանալ միայն ակտիվ բացիլակիր հիվանդի հետ երկարատև կոնտակտի արդյունքում: Բացի այդ պետք է նշել, որ օրգանիզմի վարակումը միկոբակտերիաներով միշտ չէ բերում հիվանդության առաջացման, քանզի օրգանիզմի դիմադրողականությունը մեզ ակտիվ պաշտպանում է բոլոր տեսակ վարակներից: Այս տեսանկյունից հիվանդության առաջացմանը նպաստում են կյանքի անբարենպաստ պայմանները և օրգանիզմի դիմադրողականության անկումը: Տուբերկուլոզի ռիսկի խմբում են՝ ✅ ՄԻԱՎ վարակակիրները, ✅ Քաղցկեղով հիվանդները, ✅ Ալկոհոլիզմով տառապողները, ✅ Քրոնիկ հիվանդություններ ունեցող անձինք, ✅ Հղիներն ու երեխաները:

1882 թվականի մարտի 24-ին գերմանացի մանրէաբան Ռոբերտ Կոխը հայտարարեց տուբերկուլոզի հարուցչի՝ տուբերկուլոզի միկոբակտերիայի (mycobacterium tuberculosis) հայտաբերման մասին: Տուբերկուլոզի միկոբակտերիան հաճախ անվանում են նաև Կոխի ցուպիկ: Այս ցուպիկի հայտնաբերմամբ սկիզբ դրվեց տուբերկուլոզի ուսումնասիրման նոր շրջանին և տուբերկուլոզի դեմ պայքարին: Տուբերկուլոզային միկոբակտերիան, ի տարբերություն այլ բակտերիաների և վիրուսների, դիմացկուն է արտաքին միջավայրում և կարող է իր կենսունակությունը պահպանել ամիսներ, անգամ տարիներ. ✅ մութ և խոնավ պայմաններում - մինչև 7 տարի, ✅ մութ և չոր միջավայրում - 10-12 ամիս, ✅ փողոցային փոշու մեջ - մինչև 2 ամիս, ✅ գրքի էջերին - մինչև 3 ամիս, ✅ ջրի մեջ և հողում - մինչև 5 ամիս, ✅ հում կաթում - 2 շաբաթ, ✅ կարագի և պանրի մեջ - մինչև 1 տարի: Կոխի ցուպիկը մահանում է. ❎ ուլտրամանուշակագույն ճառագայթների ազդեցությամբ (3-5 րոպեների ընթացքում), ❎ բարձր ջերմաստիճանների ներգործությամբ (ջրի կամ կաթի եռման դեպքում՝ 15-30 րոպեների ընթացքում):

Հասուն մարդը միջին հաշվով օրական շնչում և արտաշնչում է 23 000 անգամ՝ ներշնչելով միջինում 10 000 լիտր օդ: Ընդ որում աջ թոքն ավելի շատ թթվածին է տեղավորում, քան ձախը: